Günümüzde gençlerin günlük hayatının büyük bir kısmı dijital dünyada geçiyor. Özellikle akıllı telefonlar, sosyal medya uygulamaları, dizi ve video platformları gece saatlerinde yoğun olarak kullanılıyor. Ancak bu alışkanlık, gençlerin sadece uyku düzenini değil, aynı zamanda davranışlarını ve ruh halini de derinden etkiliyor.
Mavi Işığın Uyku Üzerindeki Etkileri
Gece geç saatlere kadar ekran başında kalan gençler, genellikle uykuya geçmekte zorlanıyor. Ekranlardan yayılan mavi ışık, beynin uyku hormonu olan melatonin üretimini azaltıyor ve bu durum uykuya dalma süresini uzatıyor. Sonuç olarak gençler daha az uyuyor, sabahları yorgun uyanıyor ve gün boyunca kendilerini halsiz hissediyor. Bu da dikkat dağınıklığı, sinirlilik, sabırsızlık gibi davranışsal sorunlara neden olabiliyor. Uykusuzluk, gençlerin derslerine odaklanmasını zorlaştırırken, akademik başarılarını da olumsuz etkileyebiliyor. Aynı zamanda sosyal ilişkilerde gerilmelere, iletişim kurmaktan kaçınmaya ve içe kapanmaya yol açabiliyor.
Sosyal Medya ve FOMO Etkisi
Sosyal medya, bu durumun başlıca nedenlerinden biri olarak öne çıkıyor. Gençler, gece yatakta bile telefonlarını ellerinden bırakmak istemiyor. Sürekli bir şeyleri kaçırma korkusu (FOMO), “herkes online, ben de kalmalıyım” düşüncesiyle birleşince ekran süresi daha da uzuyor. Bu durum, hem zihinsel yorgunluğu artırıyor hem de gençlerin gerçek hayattan uzaklaşmalarına neden oluyor. Zamanla, sosyal medyada geçirilen saatler yerini yüz yüze iletişimsizlik, yalnızlık ve özgüven problemlerine bırakabiliyor.
Ruh Sağlığına Uzun Vadeli Etkiler
Bu davranış biçimi, kısa vadede sadece yorgunluk ve dikkat eksikliği gibi sorunlara yol açarken, uzun vadede ruh sağlığı açısından da risk oluşturabiliyor. Uyku kalitesinin düşük olması, gençlerin duygularını düzenlemelerini zorlaştırıyor. Gerginlik, stres ve kaygı düzeyleri artıyor. Bu nedenle, gece ekran kullanımı sadece fiziksel değil, psikolojik ve davranışsal sağlık açısından da dikkatle ele alınması gereken bir konu haline geliyor.
Çözüm Önerileri: Dijital Detoks ve Farkındalık
Gençlerin bu konuda farkındalık kazanması oldukça önemli. Ekranla geçirilen zamanı kontrol altına almak, uyumadan önce dijital detoks yapmak ve uykuya geçişi destekleyen alışkanlıklar geliştirmek, bu sorunun önüne geçmek için atılabilecek basit ama etkili adımlar arasında yer alıyor. Ailelerin ve eğitimcilerin bu konuda gençleri bilinçlendirmesi, destekleyici bir çevre oluşturmaları da önemli katkı sağlayacaktır.
Günlük Rutinlere ve Yaşam Kalitesine Etkiler
Bu konuda yapılan araştırmalar, ekran kullanımının gençlerin günlük rutinlerine de zarar verdiğini ortaya koyuyor. Gece geç saatlere kadar ekran başında kalan bireylerin sabahları uyanmakta güçlük çektikleri, kahvaltı alışkanlıklarının bozulduğu ve gün boyu daha az fiziksel hareket ettikleri gözlemleniyor. Bu durum, yalnızca uyku değil, genel yaşam kalitesinde de düşüş anlamına geliyor. Fiziksel aktivitenin azalmasıyla birlikte enerji seviyeleri düşerken, hareketsizlik hissi motivasyon eksikliğine yol açabiliyor.
Zaman Yönetimi ve Erteleme Davranışı
Ayrıca, ekran başında geçirilen uzun saatler gençlerin zaman yönetimi becerilerini de olumsuz etkileyebiliyor. Ertesi gün önemli bir sınavı ya da görevi olmasına rağmen, ekran başında geçirilen sürenin farkında olmamak ya da bunu kontrol edememek, erteleme davranışını yaygınlaştırabiliyor. Bu da gençlerde zamanla “baş edememe” duygusunu güçlendirebiliyor. Sorumluluklarını yerine getirememe, suçluluk hissini ve özgüven kaybını beraberinde getiriyor.
Sabırsızlık ve Dikkat Süresinin Kısalması
Bir başka dikkat çeken davranışsal etki ise, dijital ortamlarda sürekli uyarana maruz kalmanın sabırsızlık duygusunu artırması. Gençler artık bir videonun bile ilk saniyelerinde sıkılıp başka bir içeriğe geçebiliyor. Bu alışkanlık, günlük yaşantıda da sürekli bir şeyler değişsin, yenilensin beklentisi yaratıyor. Bu durum, hem dikkat süresinin azalmasına hem de uzun süreli çaba gerektiren işlerden çabuk sıkılmaya yol açabiliyor.
Sonuç: Bilinçli Ekran Kullanımının Önemi
Sonuç olarak, ekranların gece kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan uykusuzluk, yalnızca bir sağlık sorunu değil; gençlerin yaşam becerilerini, ilişkilerini, akademik başarılarını ve duygusal dayanıklılıklarını da etkileyen bir davranış biçimi haline gelmiş durumda. Bu nedenle gençlerin bilinçli ekran kullanımı konusunda desteklenmesi, sadece bugünü değil, geleceklerini de korumak açısından büyük önem taşıyor.
Kaynakça
- Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents. Preventive Medicine Reports, 12, 271-283.
- Levenson, J. C., Shensa, A., Sidani, J. E., Colditz, J. B., & Primack, B. A. (2017). Social media use before bed and sleep disturbance among young adults. Sleep Health, 3(1), 19-24.
- TÜBİTAK Bilim Genç. (2022). Ekran Bağımlısı mısınız?
Stajyer Psk. Gaini Muratkyzy
