EKRAN BAŞINDA KAYBOLAN BEDEN: DİJİTAL DÖNEMDE BEDEN ALGISI VE SOSYAL KIYAS
Dijital çağda bedenimizi nasıl gördüğümüz, yalnızca aynadaki yansımamızla sınırlı değil. Artık beden algımız; sosyal medya platformlarında karşılaştığımız idealize edilmiş görüntüler, filtrelenmiş paylaşımlar ve takip ettiğimiz içerik üreticilerinin estetikle yoğrulmuş bedenleriyle şekilleniyor. Instagram, TikTok ve benzeri uygulamalar, yalnızca eğlence değil; aynı zamanda görünüş temelli bir sosyal kıyas sahnesi, görsel vitrinler haline gelmiş durumda. Bu kıyas, özellikle genç bireyler başta olmak üzere birçok kişide beden memnuniyetsizliğini ve psikolojik zorlanmaları beraberinde getiriyor.
Beden algısı; bireyin kendi bedenine yönelik düşünce, duygu ve tutumlarını içerir (Cash & Pruzinsky, 2002). Ancak bu algı, nesnel gerçeklikten çok, zihinsel temsillere dayanır. Kişi kendi bedenini ne kadar olumlu ya da olumsuz algıladığına göre benlik saygısı, sosyal ilişkiler ve ruh sağlığı doğrudan etkilenir. Beden algısının dijital dünyada bu denli dönüşmesinde, sosyal kıyas mekanizmaları kilit rol oynar. Sosyal kıyas kuramına (Festinger, 1954) göre bireyler kendilerini anlamlandırmak için başkalarıyla karşılaştırma yaparlar. Dijital mecralarda bu kıyaslar artık sadece çevremizdeki kişilerle değil, dünyanın dört bir yanından ulaşılan “kusursuz” bedenlerle yapılır hale gelmiştir. Bu durum beraberinde algısal bozulmaları getirir.
Gerçeklikten Uzaklaştırılmış, Filtrelenmiş Beden İmgeleri Karşısında Birey, Kendi Bedenini Olduğundan Daha Yetersiz, Daha Kusurlu Algılamaya Başlar.
Özellikle “yukarıya kıyas” dediğimiz; kendinden daha çekici, daha ince, daha fit bedenlerle yapılan kıyas, kişi üzerinde baskı yaratır. Araştırmalar, bu tür kıyasların depresyon, sosyal kaygı ve düşük benlik saygısıyla ilişkili olduğunu ortaya koymuştur (Fardouly et al., 2015; Perloff, 2014). Özellikle genç kadınlarda, sosyal medya kullanım süresi arttıkça beden memnuniyetsizliği de artmakta; bireyler, kendilerini sadece fiziksel olarak değil, tüm benlikleriyle eksik hissetmeye başlamaktadır.
Bu sürecin bir diğer önemli boyutu ise filtre kültürüdür. Sosyal medya platformlardaki güzellik filtreleri, yalnızca geçici dijital düzenlemeler değil, aynı zamanda yeni bir “estetik normal” inşa etmektedir. Bu normların dışında kalan bireyler; gerçek bedenleriyle barışmakta zorlanmakta, estetik operasyonlara yönelmekte veya sosyal ortamlardan çekinmeye başlamaktadır. Filtrelerin sıklıkla kullanılması, benlik ile dijital yansıma arasında bir kopukluk yaratmakta, bu da bireyin bedeninden yabancılaşmasına sebep olabilmektedir (Keleş & Doğan, 2022).
Peki Bu Olumsuz Döngüden Nasıl Çıkabiliriz?
Öncelikle dijital farkındalık kritik öneme sahiptir. Sosyal medyada gördüğümüz bedenlerin büyük ölçüde seçilmiş, düzenlenmiş ve gerçek dışı olduğunu bilmek, bu içeriklerin üzerimizdeki etkisini azaltabilir. Ayrıca medya okuryazarlığı becerilerinin geliştirilmesi, özellikle genç bireylerin bu içerikleri eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmelerine yardımcı olur. Okullarda ve üniversitelerde düzenlenecek psikoeğitim atölyeleri, gençlerin beden algıları üzerinde daha bilinçli düşünmelerine zemin hazırlayabilir. Dijital çağda beden algımızı korumak, yalnızca görünüşle değil; zihinsel, duygusal ve sosyal bütünlüğümüzle ilgilenmeyi gerektiriyor. Sosyal medya, bir vitrin olmaktan çıkıp sağlıklı temsillerin üretildiği bir alan haline gelmediği sürece, bireylerin kendi bedenlerine yönelttiği acımasız bakış da devam edecektir. Bu yüzden kendimize hatırlatmamız gereken önemli bir gerçek var: Bedenimiz, filtreli ekranlarda değil; yaşamın içinde, gerçekliğin içinde ve olduğu haliyle kıymetlidir. Bedenimizle kurduğumuz ilişki, ekranlardan değil, kendimize gösterdiğimiz şefkatten güç almalıdır.
Psikolog İrem Uysal
Kaynakça:
Cash, T. F., & Pruzinsky, T. (2002). Body Image: A Handbook of Theory, Research, and Clinical Practice. The Guilford Press.
Fardouly, J., Diedrichs, P. C., Vartanian, L. R., & Halliwell, E. (2015). Social comparisons on social media: The impact of Facebook on young women’s body image concerns and mood. Body Image, 13, 38-45.
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
Keleş, Y., & Doğan, U. (2022). Sosyal medya kullanımının ergenlerin beden algısına etkisi: Görünüşe yönelik kaygılar ve dijital kıyaslamalar. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 42(1), 77-94.
Perloff, R. M. (2014). Social media effects on young women’s body image concerns: Theoretical perspectives and an agenda for research. Sex Roles, 71(11-12), 363–377
